Maria Niemirow - Esperanto Dla Wszystkich

Uzupełnienie

Nie chcąc przeciążać Państwa nadmiarem lekcji, nie wyczerpaliśmy w naszych 32 "Lekcjach" jeszcze kilku przyrostków i przedrostków, względnie końcówek gramatycznych i innych uwag, które tutaj - aby nam już nic z gramatyki nie brakowało - "hurtem" podajemy:

1. Przedrostek "re" oznacza powtórzenie, powrót czynności lub działanie odwrotne, - np. doni - dać, dawać, redoni - oddać, oddawać; veni - przyjść, przychodzić, reveni - wrócić, wracać.
    
2. Przyrostek "er" oznacza cząstkę jakiejś całości, ( ale nie koniecznie równą jak końcówka liczebników ułamkowych "on"), a więc np.: fajro - ogień, fajero - iskra (jako cząstka ognia); ĉeno - łańcuch, ĉenero - ogniwo (cząstka łańcucha).
    
3. Przyrostki "ĉj" i "nj" oznaczają męski względnie żeński rodzaj przy słowach przymilających, zdrobniałych, np.: patro - ojciec, paĉjo - tatuś, ojczulek; patrino - matka, panjo - mamusia, mateńka; Sofio - Zofia, Sonjo - Zosia, Zosieńka itp.
   - Te dwa przyrostki można dodawać po którejkolwiek zgłosce danego wyrazu, a więc może być "panjo" i "patrinjo" jak się komu bardziej podoba. Wzbogaca to sam język, czyniąc go podobnym pod tym względem do języków słowiańskich, w których tych słów przymilających mamy mnóstwo, podczas gdy w językach germańskich i romańskich nie ma ich tak wiele.
    
4. Przyrostek "um" jest to sufiks "generalny", podobny do generalnego przyimka "je", a więc używany wówczas, kiedy żaden z pozostałych afiksów się nie nadaje. Najczęściej przyrostek ten jest używany wówczas, kiedy chodzi o określenie czegoś, co otacza wokół jakąś inną rzecz, np.: kolo - szyja, kolumo - kołnierz; mano - ręka, manumo - mankiet; cerbo - mózg, cerbumi - głowić się, "łamać sobie głowę", rozmyślać na wszystkie strony itp. Słówka z przyrostkiem "um" podane są w każdym większym słowniku, przeciwnie do innych przyrostków, które esperantyści potrafią sami dodawać, regularnie do znanych pierwiastków.
    
5. Końcówka "op" służy do określania liczebników "zbiorowych", tj. takich, gdzie kilka jednostek tworzy nową całość, ale żadna z nich nie traci samoistności, jak np.: du - dwa, dwaj, dwie, duope - we dwóch, we dwoje (idą do domu), triope - we troje, dekope - w dziesięcioro itd.
    
6. Słówko "po" służy do tworzenia liczebników "podziałowych" i jest stawiane oddzielnie przed danym liczebnikiem, jak np.: mi donis al la infanoj po tri pomoj - dałem dzieciom po trzy jabłka; ĉiu ricevis po cent zloty - każdy otrzymał po 100 złotych. Słówko to zostało wzięte do esperanta z języka polskiego.
    
7. Końcówka "ies" przy zaimkach służy do oznaczenia przynależności, własności. Przykład: iu - ktoś, ies - czyjś, czyjaś, czyjeś; kiu - kto, kies - czyja własność, którego, kogo; podobnie dalej: ties - własność tego (człowieka), ĉies - własność wszystkich, każdego, nenies - niczyja własność, niczyj, niczyje.
    
8. Do oznaczania czynności w stronie biernej służy przyimek "de", czyli ten sam, który służy do tworzenia przypadku 2-go (patrz Lekcja 7). Przykład: Li estas ŝatata de ĉiuj - On jest szanowany (ceniony) przez wszystkich. Początkujący esperantyści tłumaczą "per ĉiuj", co jest błędne, gdyż "per" słuzy do oznaczenia narzędnika, tl. pracy wykonywanej jakimś narzędziem, np.: Li skribas ne per plumo sed per krajono - On nie pisze piórem lecz ołówkiem.
    
9. Wszystkie słowa już z dawnych - przedesperanckich - czasów międzynarodowe, czyli tzw. u nas "wyrazy obce", używane jednakowo lub bardzo podobnie przez wszystkie narody cywilizowane, są tymi samymi sławami esperanckimi. Mamy więc: matematiko - matematyka, historio - historia, estetiko - estetyka, teatra - teatralny, elektrizi - elektryzować itd. Słowa te w esperancie otrzymują tylko znane nam końcówki gramatyczne O, A, E, itd. Przykład: mi parolas telefone - mówię przez telefon; sur la tablo kuŝas telefona libro - na stole leży książka telefoniczna; mi nepre devas telefoni al Krakovo - ja koniecznie muszę telefonować do Krakowa; mia telefono ne funkcias - mój telefon nie funkcjonuje.
    
10. W słowach złożonych, w których pierwsza częś została skrócona przez opuszczenie końcówki "o" czy innej, akcent nie zmienia swego pierwotnego położenia, przykład: słowo leterportisto - listonosz, złożone ze słów letero - list i porti - nosić, akcentuje się dwa razy: leter-portisto a nie leter-portisto, ponieważ akcent w esperancie się nie przesuwa. To samo dotyczy oddzielnych słów skróconych: liber' zamiast libero, maten' zamiast mateno itd. Pierwsza część słowa złożonego ma akcent słabszy niż część druga.
     
11. W esperancie używa się wiele międzynarodowych końcówek naukowych we wszystkich dziedzinach wiedzy, które - jak wiadomo - pochodzą przeważnie z języka łacińskiego i starogreckiego, jak np.: kilogramo, centimetro, megavato, insektocidoj - insektocydy czyli środki owadobójcze i wiele innych.