Maria Niemirow - Esperanto Dla Wszystkich
Lekcja 17
Numeraloj - L i c z e b n i k i
Tych z Pa艅stwa, kt贸rzy z matematyk膮 偶yj膮 na bakier tak, jak ja, kt贸rzy w sklepie zgarniaj膮 reszt臋 bez liczenia, 偶eby si臋 nie kompromitowa膰, kt贸rzy wiecznie nie maj膮 czasu, 偶eby dziecku pom贸c w matematyce - zapewniam uroczy艣cie, 偶e nie doznaj膮 w dzisiejszej lekcji 偶adnej przykro艣ci. Prosz臋 wi臋c o przyjemny wyraz twarzy i zaczynamy:
1 - unu, 2 - du, 3 - tri, 4 - kvar, 5 - kvin, 6 - ses, 7 -
sep, 8 - ok, 9 - na怒,
10 - dek, 11 -dekunu, 12 - dekdu, 13 - dektri, 14 - dekkvar, 15 -
dekkvin, 16 - dekses, 17 - deksep, 18 - dekok, 19 - dekna怒,
20 - dudek,21 - dudekunu, 22 - dudekdu ... itd.
30 - tridek, 40 - kvardek, 50 - kvindek, 60 - sesdek, 70 -
sepdek,
80 - okdek, 90 - na怒dek, 100 - cent, 200 - ducent, 300 -
tricent,
400 - kvarcent, 500 - kvincent, 600 - sescent, 700 - sepcent, 800
- okcent,
900 - na怒cent, 1000 - mil, 1000000 - miliono.
M贸wimy np.
287 - ducent okdek sep
453 - kvarcent kvindek tri
1959 - mil na怒cent kvindek na怒
A teraz zr贸bmy miny Archimedes贸w i przyst膮pmy do dzia艂a艅:
1 + 3 = 4 unu plus tri estas kvar
15 - 2 = 13 dekkvin minus du estas dektri
2 * 3 = 6 double tri estas ses
10 / 5 = 2 dek dividite per kvin estas du
Prosz臋 powiedzie膰 (ale po esperancku!) ile to b臋dzie 5 * 5 = ...? A na przyk艂ad 45 -15 = ...?
No, uczymy si臋 dalej. Przede wszystkim przyjmijmy do wiadomo艣ci, 偶e zale偶nie od ko艅c贸wki -o, -a, -e, wyr贸偶niamy liczebniki rzeczownikowe, przymiotnikowe i przys艂贸wkowe. To tak m膮drze brzmi, ale jest 艂atwe! Prosz臋 spojrze膰:
unuo - jedynka, duo - dw贸jka, trio -
tr贸jka, kvaro - czw贸rka , kvino - pi膮tka...
itd.
unua - pierwszy, dua - drugi, tria - trzeci,
kvara - czwarty, deka - dziesi膮ty, dudektria - dwudziesty trzeci ... itd.
unue - po pierwsze, due - po drugie, trie - po trzecie... itd.
unuobla - pojedynczy, duobla - podw贸jny, triobla - potr贸jny ... itd.
unufoje - raz, dufoje - dwa razy, trifoje - trzy razy ... itd.
Poznajmy i u艂amki! Raz kozie 艣mier膰!
1/2 - duono, 1/3 - triono, 1/4 - kvarono,
1/5 - kvinono, 1/6 - sesono,
1/7 - sepono, 1/8 - okono, 1/9 - na怒ono,
1/10 - dekono, 1/100 - centono, 1/100 - milono. (prosz臋
nie myli膰 milono i miliono, bo miliono to milion!).
Tu musze Pa艅stwu powiedzie膰, 偶e przyrostek "on" s艂u偶y specjalnie do tworzenia liczebnik贸w u艂amkowych. Dla os贸b lubi膮cych u艂amki - prawdziwy rarytas!
U艂amki czytamy tak: 4/5 - kvar kvinonoj, 6/7 - ses seponoj, 2/3 - du trionoj, 7/8 - sep okonoj... itd.
Przeczytajmy sobie i przet艂umaczmy taki tekst:
Unu homo havas du okulojn. Tri hundoj havas dekdu piedojn, ses orelojn kaj tri vostojn. Mi estas dua edzino de mia edzo. La libro pri la vivo de Zamenhof havas tricent dudek pa臐ojn. Tri estas duono de ses. Ok estas kvar kvinonoj de dek.
t艂umaczenie
Przeczytajmy po esperancku nastepuj膮ce liczby: 234 987, 1894, 18, 107, 186 345, 1/18, 3/245, 1000.
A oto nowe s艂贸wka (poza liczebnikami):
hundo - pies
vosto - ogon
edzino - 偶ona
pa臐o - strona
Enkomputigis: Miros艂aw Stein